జకాత్ | హదీసు మకరందం (బులూఘ్-అల్–మరామ్) 

హదీసు మకరందం (బులూఘ్-అల్–మరామ్) (Bulugh-al-Maraam)
సంకలనం  : అల్లామా హాఫిజ్ ఇబ్నె హజర్ అస్ఖలానీ (రహిమహుల్లాహ్)
వ్యాఖ్యానం  : మౌలానా సఫీవుర్రహ్మాన్ ముబారక్ పూరీ
తెలుగు అనువాదం : ముహమ్మద్ అజీజుర్రహ్మాన్
అల్ హఖ్ తెలుగు పబ్లికేషన్స్ , హైదరాబాద్ –ఇండియా

జకాత్ పుస్తకం | జకాత్

[డౌన్లోడ్ PDF]

عَنِ اِبْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اَللَّهُ عَنْهُمَا: { أَنَّ اَلنَّبِيَّ ‏- صلى الله عليه وسلم ‏-بَعَثَ مُعَاذًا ‏- رضى الله عنه ‏- إِلَى اَلْيَمَنِ.‏.‏.‏ } فَذَكَرَ اَلْحَدِيثَ, وَفِيهِ: { أَنَّ اَللَّهَ قَدِ اِفْتَرَضَ عَلَيْهِمْ صَدَقَةً فِي أَمْوَالِهِمْ, تُؤْخَذُ مِنْ أَغْنِيَائِهِمْ, فَتُرَدُّ فِ ي ¹‏ فُقَرَائِهِمْ } مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ, وَاللَّفْظُ لِلْبُخَارِيّ ِ ²‏ .‏

^‏1 ‏- كذا في الأصلين، وهي رواية مسلم، وأشار في هامش “أ” أن في نسخة “على” وهي رواية البخاري ومسلم.‏
^‏2 ‏- صحيح.‏ رواه البخاري ( 1395 )‏، ومسلم ( 19 )‏، ولفظه: أن رسول الله صلى الله عليه وسلم بعث معاذا إلى اليمن، فقال له: “إنك تأتي قوما أهل كتاب، فادعهم إلى شهادة أن لا إله إلا الله وأني رسول الله، فإن هم أطاعوا لذلك، فأعلمهم أن الله افترض عليهم صدقة في أموالهم، تؤخذ من أغنيائهم وترد على فقرائهم، فإن هم أطاعوا لذلك، فإياك وكرائن أمولهم، واتق دعوة المظلوم؛ فإنها ليس بينها وبين الله حجاب”.‏

483. హజ్రత్ ఇబ్న్ అబ్బాస్ (రదియల్లాహు అన్హు) కథనం: దైవప్రవక్త (సల్లల్లాహు అలైహి వ సల్లం) హజ్రత్ ముఆజ్ బిన్ జబల్ (రదియల్లాహు అన్హు)ను యమన్ వైపునకు సాగ నంపారు. తరువాత హదీసునంతటినీ వివరించారు. అందులో ఇలా వుంది: “అల్లాహ్ తరఫున వారి సంపదలపై ‘జకాత్’ విధించబడింది. అది వారి స్థితిమంతుల నుండి వసూలు చేయబడి వారిలోని అగత్యపరులలో, పేదలలో పంచి పెట్టబడాలి.” (బుఖారీ)

సారాంశం:
దైవప్రవక్త (సల్లల్లాహు అలైహి వసల్లం) కాలంలో ధనవంతుల నుండి జకాత్ ను వసూలు చేసి అధికార స్థాయిలో హక్కుదారులకు (అగత్యపరులకు) పంపిణీ చేసే వ్యవస్థ ఏర్పడిందని ఈ హదీసు ద్వారా తేటతెల్లమవుతోంది. ఏ ప్రాంతంలో జకాత్ వసూలు చేయబడుతుందో ఆ ప్రాంతంలోని పేదలకు, నిరాధార జీవులకే అది పంచిపెట్టబడటం న్యాయం అన్న విషయం కూడా దీనిద్వారా అవగతమవుతున్నది. ఒకవేళ అక్కడ జకాత్ పంపిణీ అయ్యాక కూడా మిగిలి ఉంటే అప్పుడు ఇతర ప్రాంతాలలోని హక్కు దారులకు ఇవ్వవచ్చు. ‘జకాత్’ అనేది పేదల హక్కు. దాన్ని చెల్లించటం శ్రీమంతుల బాధ్యత. జకాత్ ను చెల్లించి వారు తమ విధ్యుక్త ధర్మాన్ని నెరవేరుస్తున్నారే తప్ప ఒకరిపై ఉపకారం ఏమీ చేయటం లేదని గ్రహించాలి.

وَعَنْ أَنَسٍ ‏- رضى الله عنه ‏- أَنَّ أَبَا بَكْرٍ اَلصِّدِّيقَ ‏- رضى الله عنه ‏- كَتَبَ لَه ُ ¹‏ { هَذِهِ فَرِيضَةُ اَلصَّدَقَةِ اَلَّتِي فَرَضَهَا رَسُولُ اَللَّهِ ‏- صلى الله عليه وسلم ‏-عَلَى اَلْمُسْلِمِينَ, وَاَلَّتِي أَمَرَ اَللَّهُ بِهَا رَسُولَه ُ ²‏ فِي أَرْبَعٍ وَعِشْرِينَ مِنَ اَلْإِبِلِ فَمَا دُونَهَا اَلْغَنَم ُ ³‏ فِي كُلِّ خَمْسٍ شَاةٌ, فَإِذَا بَلَغَتْ خَمْسًا وَعِشْرِينَ إِلَى خَمْسٍ وَثَلَاثِينَ فَفِيهَا بِنْتُ مَخَاضٍ أُنْثَ ى ⁴‏ فَإِنْ لَمْ تَكُنْ فَابْنُ لَبُونٍ ذَكَر ٍ ⁵‏ فَإِذَا بَلَغَتْ سِتًّا وَثَلَاثِينَ إِلَى خَمْسٍ وَأَرْبَعِينَ فَفِيهَا بِنْتُ لَبُون ٍ ⁶‏ أُنْثَى, فَإِذَا بَلَغَتْ سِتًّا وَأَرْبَعِينَ إِلَى سِتِّينَ فَفِيهَا حِقَّةٌ طَرُوقَةُ اَلْجَمَل ِ ⁷‏ فَإِذَا بَلَغَتْ وَاحِدَةً وَسِتِّينَ إِلَى خَمْسٍ وَسَبْعِينَ فَفِيهَا جَذَعَة ٌ ⁸‏ فَإِذَا بَلَغَتْ سِتًّا وَسَبْعِينَ إِلَى تِسْعِينَ فَفِيهَا بِنْتَا لَبُونٍ, فَإِذَا بَلَغَتْ إِحْدَى وَتِسْعِينَ إِلَى عِشْرِينَ وَمِائَةٍ فَفِيهَا حِقَّتَانِ طَرُوقَتَا اَلْجَمَلِ, فَإِذَا زَادَتْ عَلَى عِشْرِينَ وَمِائَةٍ فَفِي كُلِّ أَرْبَعِينَ بِنْتُ لَبُونٍ, وَفِي كُلِّ خَمْسِينَ حِقَّةٌ, وَمَنْ لَمْ يَكُنْ مَعَهُ إِلَّا أَرْبَعٌ مِنَ اَلْإِبِلِ فَلَيْسَ فِيهَا صَدَقَةٌ إِلَّا أَنْ يَشَاءَ رَبُّهَا ⁹‏ .‏ وَفِي صَدَقَةِ اَلْغَنَمِ سَائِمَتِهَا إِذَا كَانَتْ أَرْبَعِينَ إِلَى عِشْرِينَ وَمِائَةِ شَاة ٍ ¹⁰‏ شَاةٌ, فَإِذَا زَادَتْ عَلَى عِشْرِينَ وَمِائَةٍ إِلَى مِائَتَيْنِ فَفِيهَا شَاتَانِ, فَإِذَا زَادَتْ عَلَى مِائَتَيْنِ إِلَى ثَلَاثمِائَةٍ فَفِيهَا ثَلَاثُ شِيَاه ٍ ¹¹‏ فَإِذَا زَادَتْ عَلَى ثَلَاثِمِائَةٍ فَفِي كُلِّ مِائَةٍ شَاةٌ، فَإِذَا كَانَتْ سَائِمَةُ اَلرَّجُلِ نَاقِصَةً مِنْ أَرْبَعِينَ شَاة ٍ ¹²‏ شَاةً وَاحِدَةً فَلَيْسَ فِيهَا صَدَقَةٌ, إِلَّا أَنْ يَشَاءَ رَبُّهَا.‏ وَلَا يُجْمَعُ بَيْنَ مُتَفَرِّقٍ وَلَا يُفَرَّقُ بَيْنَ مُجْتَمِعٍ خَشْيَةَ اَلصَّدَقَةِ, وَمَا كَانَ مِنْ خَلِيطَيْنِ فَإِنَّهُمَا يَتَرَاجَعَانِ بَيْنَهُمَا بِالسَّوِيَّةِ, وَلَا يُخْرَجُ فِي اَلصَّدَقَةِ هَرِمَة ٌ ¹³‏ وَلَا ذَاتُ عَوَارٍ, إِلَّا أَنْ يَشَاءَ اَلْمُصَّدِّقُ، وَفِي اَلرِّقَة ِ ¹⁴‏ رُبُعُ اَلْعُشْرِ, فَإِنْ لَمْ تَكُن ْ ¹⁵‏ إِلَّا تِسْعِينَ وَمِائَةً فَلَيْسَ فِيهَا صَدَقَةٌ إِلَّا أَنْ يَشَاءَ رَبُّهَا, وَمَنْ بَلَغَتْ عِنْدَهُ مِنَ اَلْإِبِلِ صَدَقَةُ اَلْجَذَعَةِ وَلَيْسَتْ عِنْدَهُ جَذَعَةٌ وَعِنْدَهُ حِقَّةٌ, فَإِنَّهَا تُقْبَلُ مِنْهُ اَلْحِقَّةُ, وَيَجْعَلُ مَعَهَا شَاتَيْنِ إِنِ اِسْتَيْسَرَتَا لَهُ, أَوْ عِشْرِينَ دِرْهَمًا, وَمَنْ بَلَغَتْ عِنْدَهُ صَدَقَةُ اَلْحِقَّةِ وَلَيْسَتْ عِنْدَهُ اَلْحِقَّةُ, وَعِنْدَهُ اَلْجَذَعَةُ, فَإِنَّهَا تُقْبَلُ مِنْهُ اَلْجَذَعَةُ, وَيُعْطِيهِ اَلْمُصَّدِّقُ عِشْرِينَ دِرْهَمًا أَوْ شَاتَيْنِ } رَوَاهُ اَلْبُخَارِيّ ُ ¹⁶‏ .‏

^‏1 ‏- جاء في البخاري بعد ذلك قوله: “هذا الكتاب، لما وجهه إلى البحرين.‏ بسم الله الرحمن الرحيم”.‏
^‏2 ‏- في البخاري زيادة: “فمن سئلها من المسلمين على وجهها فليعطها، ومن سئل فوقها فلا يعط”.‏
^‏3 ‏- في البخاري “من الغنم”، أي: تؤخذ الغنم في زكاتها.‏
^‏4 ‏- ما استكمل من الإبل السنة الأولى ودخل في الثانية.‏
^‏5 ‏- هذه الجملة ليست في البخاري.‏
^‏6 ‏- من الإبل، ما استكمل السنة الثانية، ودخل في الثالثة.‏
^‏7 ‏- هي التي أتت عليها ثلاث سنين ودخلت في الرابعة، والمراد: أنها بلغت أن يطرقها الفحل.‏
^‏8 ‏- هي التي أتى عليها أربع سنين، ودخلت في الخامسة.‏
^‏9 ‏- أي: صاحبها.‏
^‏10 ‏- هذه اللفظة ليست في البخاري.‏
^‏11 ‏- هذه اللفظة ليست في البخاري.‏
^‏12 ‏- هذه اللفظة ليست في البخاري.‏
^‏13 ‏- التي سقطت أسنانها.‏
^‏14 ‏- هي الفضة الخالصة سواء كانت مضروبة أو غير مضروبة.‏
^‏15 ‏- في الأصلين: “يكن”.‏
^‏16 ‏- صحيح.‏ رواه البخاري ( 1454 )‏ ومما تجدر الإشارة إليه أنه لا توجد رواية واحدة في البخاري بهذا السياق، ولكن الحافظ جمع بين روايات الحديث، وانظر البخاري رقم ( 1448 )‏، لتقف على أطراف الحديث.‏

484. హజ్రత్ అనస్ (రదియల్లాహు అన్హు) కథనం : హజ్రత్ అబూబక్ర్ (రదియల్లాహు అన్హు) హజ్రత్ అనస్ (రదియల్లాహు అన్హు)కు జకాత్ విధికి సంబంధించి (క్షుణ్ణంగా) ఒక పత్రం వ్రాసి ఇచ్చారు. వాస్తవానికి అది దైవప్రవక్త (సల్లల్లాహు అలైహి వసల్లం) ముస్లింలపై విధించిన పద్ధతి. ఆ మేరకు అల్లాహ్ తన ప్రవక్త (సల్లల్లాహు అలైహి వసల్లం)కు ఆజ్ఞాపించి ఉన్నాడు. (ఆ సూచనా పత్రంలో ఇలా లిఖించబడింది) :

ఒంటెలు 24 లేక అంతకన్నా తక్కువగా ఉంటే వాటిపై మేకలను (జకాత్) ఇవ్వవలసి ఉంటుంది. ప్రతి 5 ఒంటెలకు గాను ఒక మేక. ఒంటెల సంఖ్య 25కు మించి 35 వరకు ఉంటే వాటిపై ఏడాది వయసున్న ఒక ఆడ ఒంటెను ఇవ్వాలి. గనక లేకుంటే రెండేళ్ల మగ ఒంటెను ఇవ్వాలి. ఒంటెల సంఖ్య 36 నుండి 45 వరకు ఉంటే రెండేళ్ల ఆడ ఒంటెను జకాత్ గా ఇవ్వాలి. ఒంటెల సంఖ్య 46నుండి 60 వరకు ఉంటే మూడేళ్ల ఒంటెతో సంపర్కం చేయగల ఆడ ఒంటెను ఇవ్వాలి. ఈ సంఖ్య 61 నుండి 75 వరకు ఉంటే అందులో నుంచి నాలుగేళ్ల ఒంటెను సమర్పించుము కోవాలి. ఒంటెల సంఖ్య 75కు మించి 90 వరకు చేరుకుంటే వాటిలో నుంచి రెండేళ్ల వయసున్న రెండు ఆడ ఒంటెలు ఇవ్వాలి. ఒంటెల సంఖ్య 91 నుండి 120 వరకు ఉంటే అప్పుడు మూడేళ్ల వయస్సున్న, మగ ఒంటెతో జతకట్టగల రెండు పడుచు ఆడ ఒంటెల్ని ఇవ్వాలి. ఒంటెల సంఖ్య 120 కి మించిపోతే అప్పుడు ప్రతి నలభై ఒంటెలపై రెండేళ్ల ఒక ఆడ ఒంటెను, ప్రతి 50 ఒంటెల పై మూడేళ్ల ఒక ఆడ ఒంటెను ఇచ్చుకోవాలి. కేవలం నాలుగు ఒంటెలు మాత్రమే కలిగి ఉన్నవారిపై ఎలాంటి జకాత్ లేదు. ఒకవేళ యజమాని ఇవ్వదలచు కుంటే అది అతని ఇష్టం.

మేకల జకాత్ ఈ విధంగా ఉంది: బయట మేతమేసే మేకలు 40 నుండి 120 వరకు ఉంటే కేవలం ఒక మేక మాత్రమే జకాత్ గా వసూలు చేయబడుతుంది. ఈ సంఖ్య 121 నుండి 200 వరకు ఉంటే రెండు మేకలు జకాత్ గా వసూలు చేయబడతాయి. మేకల సంఖ్య 201 నుండి 300 వరకు పెరిగితే అప్పుడు మూడు మేకలు జకాత్ రూపేణా తీసుకోవటం జరుగుతుంది. ఈ సంఖ్య 300 దాటితే ప్రతి నూరు మేకలపై ఒక మేక జకాత్ గా వసూలు చేయబడుతుంది. బహిరంగ స్థలాలలో మేత మేసే మేకల సంఖ్య 40 కన్నా కేవలం ఒకటి తక్కువ వున్నా వాటి యజమానిపై జకాత్ బాధ్యతలేదు. ఒకవేళ యజమాని తన ఇష్టపూర్వకంగా ఏదన్నా ఇచ్చుకుంటే అది వేరేవిషయం. జకాత్ భయంతో వేర్వేరుగా మేత మేసే పశువు లను ఒక చోట సమీకరించటం గానీ, ఒకే మందను అనేక మందలుగా విభజించటంగానీ చేయరాదు. ఇద్దరు వ్యక్తులు కలసి – ఉమ్మడిగా మేకల్ని – పోషిస్తున్నప్పుడు జకాత్ వారిరువురి నుండి చెరి సమానంగా వసూలు చేయాలి. జకాత్ పద్దులో ముసలి మేకలను గానీ, ఒంటి కన్ను గల పశువులను గానీ, కేవలం పోతును గానీ తీసుకో రాదు. జకాత్ ఇచ్చే వ్యక్తి పరిస్థితిని అర్థం చేసుకుని వసూలు చేసే వ్యక్తి సడలింపుల వైఖరిని అవలంబిస్తే అది వేరే విషయం.

వెండి జకాత్ ఈ విధంగా ఉంది: 200 వెండి దిర్హమ్ లు ఉంటే వాటిపై 40వ వంతును జకాత్ ఇవ్వవలని ఉంటుంది. ఒకవేళ ఎవరి వద్దయినా వందల దిర్హమ్ ల కన్నా ఒక్క దిర్హమ్ తక్కువ వున్నా అతనిపై జకాత్ తప్పనిసరి (వాజిబ్) కాదు. ఒకవేళ ఇవ్వదలచుకుంటే అది అతని ఇష్టం.

ఎవరి వద్దనుంచి నాలుగేళ్ల వయస్సుగల ఒంటె జకాత్ రూపేణా వసూలు కావలసి ఉన్నదో, అతనివద్ద గనక నాలుగేళ్ల ఒంటె లేకపోయినట్లయితే అప్పుడతని నుండి మూడేళ్ల వయస్సున్న పడుచు ఆడ ఒంటె మరియు రెండు మేకలు తీసుకోబడతాయి. అయితే ఆ ఆడ ఒంటె మగ ఒంటెతో సంపర్కానికి యోగ్యంగా ఉండాలి. రెండు మేకలు కూడా సులభంగా లభ్యమైతే సరి, లేకుంటే 20 దిర్హమ్లు ఇవ్వవలసి ఉంటుంది. ఒకవేళ మూడేళ్ల ఆడ ఒంటెను జకాత్ గా ఇవ్వవలసిన వాని వద్ద ఆ వయస్సున్న ఆడ ఒంటె లేకపోయినట్లయితే – అతని దగ్గర నాలుగేళ్ల మగ ఒంటె ఉంటే ఆ మగ ఒంటెనే తీసు కోవటం జరుగుతుంది. అట్టి పరిస్థితిలో జకాత్ ను వసూలు చేసిన వ్యక్తి అతనికి 20 దిర్హమ్ లు గానీ, రెండు మేకలను గానీ వాపసు చేయవలసి ఉంటుంది. (బుఖారీ)

సారాంశం:
ఈ హదీసులో ధనరూపంలో, పశువుల రూపంలో వసూలు చేయవలసిన జకాత్ తఫ్సీళ్లు వచ్చాయి. పశువుల వయస్సును, వాటి తరహాను క్షుణ్ణంగా పేర్కొనటంతోపాటు జకాత్ వ్యవస్థ యొక్క రూపురేఖలు స్థూలంగా తెలుపబడ్డాయి. ఈ సందర్భంగా యజమానికి అన్యాయం చేయటంగానీ, ప్రభుత్వాన్ని మోసగించటంగానీ జరగకూడదని చెప్పబడింది. అన్ని రకాల పశువులపై జకాత్ లేదు, కేవలం పొలాలలో, మైదానాలలో గడ్డిమేసే పశువులపై మాత్రమే జకాత్ విధించబడింది.

وَعَنْ مُعَاذِ بْنِ جَبَلٍ ‏- رضى الله عنه ‏- { أَنَّ اَلنَّبِيَّ ‏- صلى الله عليه وسلم ‏-بَعَثَهُ إِلَى اَلْيَمَنِ, فَأَمَرَهُ أَنْ يَأْخُذَ مِنْ كُلِّ ثَلَاثِينَ بَقَرَةً تَبِيعًا أَوْ تَبِيعَةً, وَمِنْ كُلِّ أَرْبَعِينَ مُسِنَّةً, وَمِنْ كُلِّ حَالِمٍ دِينَارًا أَوْ عَدْلَهُ مُعَافِرَ } رَوَاهُ اَلْخَمْسَةُ, وَاللَّفْظُ لِأَحْمَدَ, وَحَسَّنَهُ اَلتِّرْمِذِيُّ وَأَشَارَ إِلَى اِخْتِلَافٍ فِي وَصْلِهِ, وَصَحَّحَهُ اِبْنُ حِبَّانَ, وَالْحَاكِم ُ ¹‏ .‏

^‏1 ‏- صحيح.‏ رواه أبو داود ( 1576 )‏، والترمذي ( 623 )‏، والنسائي ( 5 / 25 ‏- 26 )‏، وابن ماجه ( 1803 )‏، وأحمد ( 5 / 230 )‏، وصححه ابن حبان ( 7 / 195 )‏، والحاكم ( 1 / 398 )‏.‏ وقال الترمذي: ” هذا حديث حسن.‏ وروى بعضهم هذا الحديث عن سفيان، عن الأعمش، عن أبي وائل، عن مسروق! أن النبي صلى الله عليه وسلم: بعث معاذا إلى اليمن، فأمره أن يأخذ.‏ وهذا أصح”.‏ قلت: لا يؤثر هذا الخلاف في صحة الحديث، والترمذي نفسه أخذ بهذا، فضلا عن وجود ما يشهد للحديث.‏ و “التبيع”: هو ذو الحول.‏ و “المسن”: هو ذو الحولين.‏ و “معافر”: على وزن “مساجد” حي في اليمن تنسب الثياب المعافرية إليهم.‏

485. హజ్రత్ ముఆజ్ బిన్ జబల్ (రదియల్లాహు అన్హు) కథనం : దైవప్రవక్త (సల్లల్లాహు అలైహి వ సల్లం) తనను యమన్ ప్రాంతానికి (పర్యవేక్షకునిగా) పంపిస్తూ ఇలా ఆదేశించారు – “30 ఆవులపై ఒక ఏడాది వయసున్న ఆడ ఆవుదూడను లేదా మగ ఆవుదూడను (జకాత్) వసూలు చేయాలి. ప్రతి నలభై ఆవులపై రెండేళ్ల వయస్సున్న గిత్తను తీసుకోవాలి. ప్రతి యుక్త వయస్కుడైన వ్యక్తి నుంచి (అవిశ్వాసీ నుంచి జిజియాగా) ఒక దీనార్గానీ, మాఫిరీ (యమన్లో తయారైన) దుప్పటిగానీ పుచ్చుకోవాలి.”

(దీనిని ఐదుగురు ఉల్లేఖించారు. హదీసు వాక్యాలు మాత్రం అహ్మద్ లోనివి. తిర్మిజీ దీనిని హసన్ గా ఖరారు చేశారు. ఇది ‘మౌసూల్’ అన్న విషయంలో అభిప్రాయభేదం ఉంది – ఇబ్నె హిబ్బాన్ మరియు హాకిమ్ లిరువురూ దీనిని ప్రామాణికమైన హదీసుగా పేర్కొన్నారు)

సారాంశం:
ఈ హదీసులో ఆవులకు సంబంధించిన జకాత్తో పాటు, ఇస్లామీయ రాజ్యంలోని ముస్లిమేతరుల ‘జిజియా’కు సంబంధించిన వివరాలు కూడా ఉన్నాయి. గేదెల విషయంలో కూడా ఇదే సూత్రం వర్తిస్తుందని ధర్మవేత్తలు నిర్ణయించారు.

وَعَنْ عَمْرِو بْنِ شُعَيْبٍ, عَنْ أَبِيهِ, عَنْ جَدِّهِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ ‏- صلى الله عليه وسلم ‏-{ تُؤْخَذُ صَدَقَاتُ اَلْمُسْلِمِينَ عَلَى مِيَاهِهِمْ } رَوَاهُ أَحْمَد ُ ¹‏ .‏

^‏1 ‏- حسن.‏ رواه أحمد ( 6730 )‏.‏

وَلِأَبِي دَاوُدَ: { وَلَا تُؤْخَذُ صَدَقَاتُهُمْ إِلَّا فِي دُورِهِمْ } ¹‏ .‏

^‏1 ‏- حسن.‏ رواه أبو داود ( 1591 )‏، وأوله: “لا جلب، ولا جنب،، ولا تؤخذ.‏.‏.‏.‏.‏.‏ “.‏

486. హజ్రత్ అమ్ర్ బిన్ షుఐబ్ తన తండ్రి నుండి, మరి ఆయనేమో తన తాతగారి నుండి సంగ్రహించిన దాని ప్రకారం దైవప్రవక్త (సల్లల్లాహు అలైహి వ సల్లం) ఈ విధంగా ఉపదేశించారు: “ముస్లింల నుంచి జకాత్ సొమ్ము వారు (పశువులను) నీరు త్రాగించే చోట వసూలు చేయబడుతుంది” (అహ్మద్).

‘ముస్లింల సదఖాలు వారి ఇళ్లవద్దనే వసూలు చేయబడతాయ‘ని అబూ దావూద్లోని ఉల్లేఖనంలో ఉంది.

సారాంశం:
జకాత్ వసూళ్లకై నియమించబడిన అధికారులు స్వయంగా ప్రజల వద్దకు, వారి పశువుల కొట్టం వద్దకు వెళ్ళవలసి ఉంటుందని ఈ హదీసు చెబుతోంది. ఒకవైపు రైతులు ప్రభుత్వాన్ని ఏమార్చకుండా ఉండటానికీ, మరోవైపు ప్రభుత్వోద్యోగులు కార్యాలయాలలో కూర్చుని పెత్తనం చెలాయించకుండా ఉండటానికని ఈ విధంగా నిర్ణయించటం జరిగింది. ఉద్యోగులు ఈ వసూళ్లను తమ విధ్యుక్త ధర్మంగా భావించి ఇంటింటికీ తిరిగి మరీ వసూలు చేయాలి. జాబిర్ బిన్ అతీక్ కథనం ప్రకారం దైవప్రవక్త (సల్లల్లాహు అలైహి వసల్లం) ఇలా అన్నారు-“మీ వద్దకు జకాత్ ను వసూలు చేసే ప్రభుత్వ ప్రతినిధులు వస్తారు. వారు మీ దగ్గరకు వచ్చినపుడు వారికి స్వాగతం పలకండి. వారు అడిగిన దాన్ని ఇవ్వండి. వారు గనక న్యాయంగా వ్యవహరిస్తే వారికి పుణ్యఫలం లభిస్తుంది. ఒకవేళ వారు అన్యాయానికి పాల్పడితే దాని ఖర్మను కూడా వారే అనుభవిస్తారు.” ఒకవేళ ప్రభుత్వాధికారులు జకాత్ పరిమాణానికి మించిగనక డిమాండుచేస్తే ఎట్టి పరిస్థితిలోనూ వారికి అదనంగా ఇవ్వరాదని సహీహ్ బుఖారీలో ఉంది.

وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ ‏- رضى الله عنه ‏- قَالَ: قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ ‏- صلى الله عليه وسلم ‏-{ لَيْسَ عَلَى اَلْمُسْلِمِ فِي عَبْدِهِ وَلَا] فِي [ فَرَسِهِ صَدَقَةٌ } رَوَاهُ اَلْبُخَارِيّ ُ ¹‏ .‏ وَلِمُسْلِمٍ: { لَيْسَ فِي اَلْعَبْدِ صَدَقَةٌ إِلَّا صَدَقَةُ اَلْفِطْرِ } ²‏ .‏

^‏1 ‏- صحيح.‏ رواه البخاري ( 1464 )‏، وله في لفظ: “غلامه” بدل “عبده” ( 1463 )‏.‏ “تنبيه”: كان من الأولى عزو الحديث إلى البخاري ومسلم، إذ في صنيع الحافظ ما يشعر أن هذا اللفظ للبخاري دون مسلم، بينما الحديث متفق عليه، بل اللفظ الذي ذكره الحافظ هو لمسلم ( 982 )‏ دون البخاري.‏
^‏2 ‏- صحيح.‏ وهو عند مسلم ( 982 )‏ )‏ 10 )‏.‏

487. హజ్రత్ అబూ హురైర (రదియల్లాహు అన్హు) ఉల్లేఖనం ప్రకారం దైవప్రవక్త (సల్లల్లాహు అలైహి వ సల్లం) ఇలా ప్రవచించారు: “ముస్లింలపై వారి బానిసల విషయంలోగానీ, వారి గుఱ్ఱాల విషయంలోగానీ జకాత్ లేదు” (బుఖారీ). ముస్లింలోని ఉల్లేఖనంలో ఈ విధంగా ఉంది – “బానిసలపై జకాత్ లేదు. అయితే వారు ఫిత్రా దానాన్ని మాత్రం చెల్లించ వలసి ఉంటుంది.”

సారాంశం:
తమ సేవకోసం ఉన్న బానిసలపై, గుఱ్ఱాలపై జకాత్ చెల్లించవలసిన అవసరం లేదని ఈ హదీసు ద్వారా వెల్లడవుతోంది. అయితే గుఱ్ఱాల వ్యాపారం చేస్తే మాత్రం వాటిపై జకాత్ తప్పని సరవుతుంది.

وَعَنْ بَهْزِ بْنِ حَكِيمٍ, عَنْ أَبِيهِ, عَنْ جَدِّهِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ ‏- صلى الله عليه وسلم ‏-{ فِي كُلِّ سَائِمَةِ إِبِلٍ: فِي أَرْبَعِينَ بِنْتُ لَبُونٍ, لَا تُفَرَّقُ إِبِلٌ عَنْ حِسَابِهَا, مَنْ أَعْطَاهَا مُؤْتَجِرًا بِهَا فَلَهُ أَجْرُهُ, وَمَنْ مَنَعَهَا فَإِنَّا آخِذُوهَا وَشَطْرَ مَالِهِ, عَزْمَةً مِنْ عَزَمَاتِ رَبِّنَا, لَا يَحِلُّ لِآلِ مُحَمَّدٍ مِنْهَا شَيْءٌ } رَوَاهُ أَحْمَدُ, وَأَبُو دَاوُدَ, وَالنَّسَائِيُّ, وَصَحَّحَهُ اَلْحَاكِمُ, وَعَلَّقَ اَلشَّافِعِيُّ اَلْقَوْلَ بِهِ عَلَى ثُبُوتِه ِ ¹‏ .‏

^‏1 ‏- حسن.‏ رواه أبو داود ( 1575 )‏، والنسائي ( 5 / 15 ‏- 17 و 25 )‏، وأحمد ( 5 / 2 و4 )‏، وصححه الحاكم ( 1 / 398 )‏.‏ قلت: وأما تعليق الشافعي القول به على صحته، فقد رواه البيهقي في “السنن الكبرى” وذلك لرأيه في بهز، ولكن لا عبرة بذلك مع توثيق ابن معين، وابن المديني، والنسائي لبهز، وهم أئمة هذا الشأن.‏ وأما ابن حبان فقد هول في كلامه عنه فقال في “المجروحين” ( 1 / 194 )‏: “كان يخطئ كثيرا، فأما أحمد بن حنبل وإسحاق بن إبراهيم رحمهما الله فهما يحتجان به، ويرويان عنه، وتركه جماعة من أئمتنا، ولولا حديث: “إنا آخذوه وشطر إبله عزمة من عزمات ربنا” لأدخلناه في “الثقات” وهو ممن استخير الله عز وجل فيه”.‏ وقد تعقب الذهبي ‏-كعادته‏- ابن حبان، فقال في: “التاريخ” ( 9 / 80 ‏- 81 )‏: “قلت: على أبي حاتم البستي في قوله هذا مؤاخذات، إحداها: قوله: كان يخطئ كثيرا.‏ وإنما يعرف خطأ الرجل بمخالفة رفاقه له، وهذا فانفرد بالنسخة المذكورة، وما شاركه فيها ولا له في عامتها رفيق، فمن أين لك أنه أخطأ؟! الثاني: قولك: تركه جماعة، فما علمت أحدا تركه أبدا، بل قد يتركون الاحتجاج بخبره، فهلا أفصحت بالحق؟! الثالث: ولولا حديث: “إنا آخذوها.‏.‏.‏.‏” فهو حديث انفرد به أصلا ورأسا، وقال بعض المجتهدين.‏.‏.‏.‏ وحديثه قريب من الصحة “.‏

488. హజ్రత్ బహ్జ్ బిన్ హకీమ్ తన తండ్రి నుండి, మరి ఆయన తన తాత గారి నుండి ఉటంకించిన దాని ప్రకారం దైవప్రవక్త (సల్లల్లాహు అలైహి వ సల్లం) ఇలా ప్రవచించారు: “మేతమేసే మొత్తం 40 ఒంటెలపై రెండేళ్ల వయసున్న ఒక ఆడ ఒంటెను (జకాత్)గా ఇవ్వాలి. ఒంటెలను ఈ లెక్కన వేరు చేయకూడదు. ఎవరయితే పుణ్యార్జనా సంకల్పంతో జకాత్ను ఇస్తాడో అతనికి దాని పుణ్య ఫలం కూడా లభిస్తుంది. మరెవరయినా జకాత్ను (ఇవ్వకుండా) ఆపుకుంటే మేము బలవంతంగా జకాత్ వసూలు చేస్తాము; అతన్నుండి కొంత సొమ్ము కూడా (రాబడతాము). మన ప్రభువు విధించిన వాటిలో ఇది అనివార్య మైనది. వీటిలోని ఏ వస్తువు కూడా ముహమ్మద్ (సల్లల్లాహు అలైహి వసల్లం) కుటుంబీకుల కోసం ధర్మసమ్మతం (హలాల్) కాదు.”

(దీనిని అహ్మద్, అబూదావూద్, నసాయి ఉల్లేఖించారు. హాకిమ్ దీనిని ప్రామాణిక మైన హదీసుగా ఖరారు చేశారు. షాఫయి మాత్రం దీని నిర్ధారణకు సంబంధించి తుది నిర్ణయానికి రాలేక పోయారు)

సారాంశం:
బనూ హాషిమ్, బనూ అబ్దుల్ ముత్తలిబ్ వంశస్థులు అంటే మహనీయ ముహమ్మద్ (సల్లల్లాహు అలైహి వసల్లం) కుటుంబీకులు – జకాత్ విధి దానాలు స్వీకరించరాదన్న సంగతి ఈ హదీసు ద్వారా బోధపడుతున్నది. బనూ హాషిమ్ హజ్రత్ అలీ సంతానం, హజ్రత్ అబ్బాస్ సంతతివారు, అఖీల్ సంతానం, హారిస్ బిన్ అబ్దుల్ ముత్తలిబ్ సంతతివారు కూడా చేరి ఉన్నారు. వీరంతా జకాత్ కు అర్హులు కారు. అయితే ఇమామ్ యూసుఫ్ ప్రకారం ఒక సయ్యదు మరో సయ్యదుకు జకాత్ ఇవ్వగలడు.

హదీసు ఉల్లేఖకులు:
(1) అసలు పేరు బహ్జ్ బిన్ హకీమ్. మారుపేరు అబూ అబ్దుల్ మలిక్. పూర్తి వంశపరం పరను చూస్తే ఆయన పేరు ఇలా ఉంటుంది-బహ్జ్ బిన్ హకీమ్ బిన్ ముఆవియ బిన్ హైద. బస్రా వాస్తవ్యులు. ఆరవ కోవకు చెందిన తాబయి. ఈయన అందజేసిన హదీసు ప్రామాణికతపై భేదాభిప్రాయం వ్యక్తమయింది. ఈయన హదీసులు ప్రామాణికమైనవని అబూదావూద్ భావించారు. ఇబ్నె ముయీన్, ఇబ్నె మదీనీ, నసాయి కూడా వీటి ప్రామాణికతను ధృవీకరించారు. కాని ఈయనకు హదీసులపై పట్టులేదని అబూ హాతిమ్ వ్యాఖ్యానించారు. హదీసులను వివరించటంలో ఈయన వల్ల తప్పులు దొర్లాయని ఇబ్నె హిబ్బాన్ అభిప్రాయపడ్డారు. ఈయన హిజ్రీ 140 తరువాత మరణించారు.

(2) హకీమ్ బిన్ ముఆవియ. అంటే బహ్జ్ తండ్రి. ఈయన తాబయి. ఇబ్నె హిబ్బాన్ ఈయన్ని నమ్మకస్థులైన హదీసు ఉల్లేఖకులలో ఒకరుగా పరిగణించారు.

(3) ముఆవియ బిన్ హైద. ఈయన బస్రా లో స్థిరపడ్డారు. ఈయన గారి ద్వారా కూడా ఎన్నో హదీసులు ఉల్లేఖించబడ్డాయి.

وَعَنْ عَلِيٍّ ‏- رضى الله عنه ‏- قَالَ: قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ ‏- صلى الله عليه وسلم ‏-{ إِذَا كَانَتْ لَكَ مِائَتَا دِرْهَمٍ ‏-وَحَالَ عَلَيْهَا اَلْحَوْلُ‏- فَفِيهَا خَمْسَةُ دَرَاهِمَ, وَلَيْسَ عَلَيْكَ شَيْءٌ حَتَّى يَكُونَ لَكَ عِشْرُونَ دِينَارًا, وَحَالَ عَلَيْهَا اَلْحَوْلُ, فَفِيهَا نِصْفُ دِينَارٍ, فَمَا زَادَ فَبِحِسَابِ ذَلِكَ, وَلَيْسَ فِي مَالٍ زَكَاةٌ حَتَّى يَحُولَ عَلَيْهِ اَلْحَوْلُ } رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ, وَهُوَ حَسَنٌ, وَقَدِ اِخْتُلِفَ فِي رَفْعِه ِ ¹‏ .‏

^‏1 ‏- صحيح.‏ رواه أبو داود ( 1573 )‏، وإن كان الدارقطني أعله بالوقف، فلقد صححه البخاري.‏

وَلِلتِّرْمِذِيِّ; عَنِ اِبْنِ عُمَرَ: { مَنِ اِسْتَفَادَ مَالًا, فَلَا زَكَاةَ عَلَيْهِ حَتَّى يَحُولَ اَلْحَوْلُ } وَالرَّاجِحُ وَقْفُه ُ ¹‏ .‏

^‏1 ‏- رواه الترمذي ( 3 / 25 ‏- 26 )‏ مرفوعا وموقوفا، وصحح الموقوف.‏ قلت: المرفوع صحيح بما له من شواهد، حديث علي رضي الله عنه الماضي ( 606 )‏ أحدها.‏ والموقوف في حكم المرفوع.‏ والله أعلم.‏

489. హజ్రత్ అలీ (రదియల్లాహు అన్హు) కథనం ప్రకారం దైవప్రవక్త (సల్లల్లాహు అలైహి వ సల్లం) ఈ విధంగా ఉద్బోధించారు :“నీవద్ద రెండు వందల దిర్హమ్ లు ఉండి వాటిపై ఒక ఏడాది కాలం గడచిపోతే దానిపై దిర్హమ్ లు జకాత్ చెల్లించ వలసి ఉంటుంది. నీవద్ద 20 దీనార్లు ఉండి వాటిపై ఒక సంవత్సరం పూర్తి కానంతవరకూ నీవు ఏమీ చెల్లించ నవసరం లేదు. 20 దీనార్ల పై సంవత్సర కాలం పూర్తయితే మాత్రం దీనిపై సగం దీనారు జకాత్ ఇవ్వాలి. అంతకు మించి (డబ్బు) ఉంటే ఈ లెక్కన జకాత్ చెల్లించవలసి ఉంటుంది. ఏ సంపదపై కూడా – ఏడాది కాలం పూర్తికానిదే జకాత్ ఉండదు.”

(అబూదావూద్ దీనిని ఉల్లేఖించారు ఈ హదీసు ‘హసన్’ కోవకు చెందినది. ఇది ‘మర్ఫూ’ అన్న విషయంపై భేదాభిప్రాయం ఉంది)

తిర్మిజీలో ఇబ్నె ఉమర్ (రదియల్లాహు అన్హు) ఉల్లేఖనంలో ఉంది: “ఆర్థిక సంవత్సరం మధ్యలో ప్రాప్తమయిన సంపదపై కూడా ఏడాది కాలం గడిచే వరకూ ఎలాంటి జకాత్ లేదు.” ఈ హదీసు ‘మౌఖూఫ్’గా పరిగణించబడింది.

సారాంశం:
ఈ హదీసులో వెండి బంగారాల జకాత్ ప్రస్తావన వచ్చింది. వెండి రెండు వందల దిర్హమ్ ల కన్నా తక్కువ ఉంటే దానిపై జకాత్ లేదు. నేటి ఆధునిక పరిభాషలో ధర్మవేత్తలు 52.5 తులాల బరువుకు సమానంగా ఉంటే దానిపై రెండున్నర శాతం జకాత్ ఇవ్వాలని నిర్ణయించారు. అలాగే బంగారం విషయానికి వస్తే; ఏడున్నర తులాల బంగారం ఉంటే, మార్కెట్టులో దాని వెలనుబట్టి మొత్తం వెలకట్టి, దానిపై రెండున్నర శాతం జకాత్ ఇవ్వాలి.

وَعَنْ عَلِيٍّ ‏- رضى الله عنه ‏- قَالَ: { لَيْسَ فِي اَلْبَقَرِ اَلْعَوَامِلِ صَدَقَةٌ } رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ, وَاَلدَّارَقُطْنِيُّ, وَالرَّاجِحُ وَقْفُهُ أَيْضً ا ¹‏ .‏

^‏1 ‏- صحيح.‏ رواه أبو داود ( 1573 )‏، والدارقطني ( 2 / 103 )‏ بلفظ: “شيء” بدل “صدقة” وصححه ابن حبان وابن القطان مرفوعا.‏ وأما اللفظ الذي نسبه الحافظ هنا لعلي، فهو لابن عباس، ولم يخرجه أبو داود، وهذا من أوهامه رحمه الله، ولم يقع له في “التلخيص” ( 2 / 157 )‏ ما وقع له هنا.‏

490. వ్యవసాయ పనులకు ఉపయోగ పడే ఎద్దులపై జకాత్ చెల్లించటం తప్పనిసరి కాదని హజ్రత్ అలీ (రదియల్లాహు అన్హు) వివరించారు.

(దీనిని దారె ఖుత్నీ, అబూ దావూద్ ఉల్లేఖించారు ఈ హదీసు కూడా ‘మౌఖూఫ్’గానే భావించబడు తున్నది)

సారాంశం:
వ్యవసాయోత్పత్తులకై ఉపయోగపడే పశువులపై జకాత్ చెల్లించనవసరం లేదని ఈ హదీసు చెబుతున్నది. అలాగే కర్మాగారాలలో వస్తువుల ఉత్పాదనకై ఉద్దేశించిన యంత్రాలపై కూడా జకాత్ లేదు. ఎందుకంటే అవి కూడా వ్యవసాయ పనిముట్ల, సాధనాల మాదిరిగానే ఉత్పత్తుల కొరకు పెట్టుకున్న పరికరాల క్రిందికి వస్తాయి.

وَعَنْ عَمْرِو بْنِ شُعَيْبٍ, عَنْ أَبِيهِ, عَنْ جَدِّهِ; عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ عَمْرِوٍ; أَنَّ رَسُولَ اَللَّهِ ‏- صلى الله عليه وسلم ‏-قَالَ: { مِنْ وَلِيَ يَتِيمًا لَهُ مَالٌ, فَلْيَتَّجِرْ لَهُ, وَلَا يَتْرُكْهُ حَتَّى تَأْكُلَهُ اَلصَّدَقَةُ } رَوَاهُ اَلتِّرْمِذِيُّ, وَاَلدَّارَقُطْنِيُّ, وَإِسْنَادُهُ ضَعِيف ٌ ¹‏ .‏

^‏1 ‏- ضعيف.‏ رواه الترمذي ( 641 )‏، وضعفه، والدارقطني ( 2 / 109 ‏- 110 )‏.‏

وَلَهُ شَاهِدٌ مُرْسَلٌ عِنْدَ اَلشَّافِعِيّ ِ ¹‏ .‏

^‏1 ‏- ضعيف.‏ رواه الشافعي في “المسند” ( 1 / 224 / 614 )‏ من طريق ابن جريج ‏-وهو مدلس‏- عن يوسف بن ماهك؛ أن رسول الله صلى الله عليه وسلم، قال: “ابتغوا في مال اليتيم، أو في مال اليتامى، لا تذهبها ولا تستأصلها الزكاة”.‏ أقول: وللحديث شاهد آخر، لكن في سنده كذاب، فيبقى الحديث على الضعف.‏

491. హజ్రత్ అమ్ర్ బిన్ షుఐబ్ తన తండ్రి నుండి, మరి ఆయన తన తాత గారైన అబ్దుల్లాహ్ బిన్ అమ్ర్ (రదియల్లాహు అన్హు) నుండి సంగ్రహించిన దాని ప్రకారం దైవప్రవక్త (సల్లల్లాహు అలైహి వ సల్లం) ఇలా ఉపదేశించారు: “ఎవరయితే ఒక అనాధకు సంరక్షకునిగా ఉంటాడో అతను ఆ అనాధ సొమ్మును వాణిజ్యం లో పెట్టుబడిగా పెట్టాలి. దాన్ని అలాగే- యధాతథంగా – వదలివేస్తే (క్రమ క్రమంగా) జకాత్ సొమ్ము దాన్ని హరించి వేయవచ్చు.”

(దీనిని తిర్మిజీ, దారె ఖుత్నీ ఉల్లేఖించారు – హదీసు అందిన పరంపర బలహీనంగా ఉంది – అయితే ఇమామ్ షాఫయి వద్దగల ఒక ‘ముర్సల్’ ఉల్లేఖనం దీనికి సాక్షిగా ఉంది)

సారాంశం:
అనాధలకు సంరక్షకుడైన వాడు, అనాధల ఆస్తిపాస్తుల్ని కాపాడటమే గాకుండా వాటిని పెట్టుబడిగా పెట్టి, తద్వారా వచ్చిన లాభాలతో అనాధల సంపదను సమృద్ధిచేయడానికి కృషి చేయాలని పై హదీసు సూచిస్తోంది. అనాధ సొమ్ముపై కూడా జకాత్ ఉంటుంది.

وَعَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ أَبِي أَوْفَى ‏- رضى الله عنه ‏- قَالَ: { كَانَ رَسُولُ اَللَّهِ ‏- صلى الله عليه وسلم ‏-إِذَا أَتَاهُ قَوْمٌ بِصَدَقَتِهِمْ قَالَ: “اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَيْهِمْ” } مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ ¹‏ .‏

^‏1 ‏- صحيح.‏ رواه البخاري ( 1497 )‏، ومسلم ( 1078 )‏، عن ابن أبي أوفى، قال: كان النبي صلى الله عليه وسلم إذا أتاه قوم بصدقتهم قال: “اللهم صل على آل فلان” فأتاه أبي بصدقته، فقال: “اللهم صلى على آل أبي أوفى”.‏ والمراد بقوله: “اللهم صل على آل أبي أوفى”.‏ هو: اللهم صل على أبي أوفى نفسه؛ لأن الأمر كما قال الطحاوي في “المشكل”: “العرب تجعل آل الرجل نفسه” ثم احتج بهذا الحديث.‏

492. హజ్రత్ అబ్దుల్లాహ్ బిన్ అబూ ఔఫా (రదియల్లాహు అన్హు) కథనం: “దైవప్రవక్త (సల్లల్లాహు అలైహి వసల్లం) సమక్షంలో ప్రజలు జకాత్ సొమ్మును తీసుకుని వచ్చినప్పుడు, ‘అల్లాహ్! వీళ్లని కరుణించు. వీళ్లను చల్లగా చూడు’ అని ఆయన (సల్లల్లాహు అలైహి వసల్లం) వారికోసం ప్రార్థించేవారు. (బుఖారీ, ముస్లిం)

సారాంశం:
నసాయిలోని ఒక ఉల్లేఖనం ప్రకారం ఒక వ్యక్తి దైవప్రవక్త (సల్లల్లాహు అలైహి వసల్లం) సమక్షంలో జకాత్ను తీసుకుని రాగా, ఆయన (సల్లల్లాహు అలైహి వసల్లం) అతని కొరకు ఇలా ప్రార్థించారు : “అల్లాహుమ్మ బారిక్ ఫీహి వ అహ్లిహీ” (ఓ అల్లాహ్! ఈ వ్యక్తిలో, ఇతని ఇంటివారిలో శుభాన్ని సమృద్ధిని వొసగు). సహచరులు స్వయంగా వచ్చి జకాత్ సొమ్మును చెల్లించే వారని ఈ హదీసు ద్వారా రూఢీ అవుతున్నది.

وَعَنْ عَلِيٍّ ‏- رضى الله عنه ‏- أَنَّ اَلْعَبَّاسَ ‏- رضى الله عنه ‏- { سَأَلَ اَلنَّبِيَّ ‏- صلى الله عليه وسلم ‏-فِي تَعْجِيلِ صَدَقَتِهِ قَبْلَ أَنْ تَحِلَّ, فَرَخَّصَ لَهُ فِي ذَلِكَ } رَوَاهُ اَلتِّرْمِذِيُّ, وَالْحَاكِم ُ ¹‏ .‏

^‏1 ‏- حسن.‏ رواه الترمذي ( 678 )‏، والحاكم ( 3 / 332 )‏، والحديث وإن كان اختلف في سنده إلا أن له شواهد تقويه، وتفصيل ذلك بالأصل.‏ “تنبيه”: الحديث رواه أيضا أبو داود ( 1624 )‏، وابن ماجه ( 1795 )‏، وأحمد ( 1 / 104 )‏، ولا أدري لماذا اقتصر الحافظ في عزوه على الترمذي.‏

493. హజ్రత్ అలీ (రదియల్లాహు అన్హు) కథనం: “జకాత్ నిర్ణీత సమయంకన్నా ముందు గానే చెల్లించవచ్చునా?” అని హజ్రత్ అబ్బాస్ (రదియల్లాహు అన్హు) దైవప్రవక్త (సల్లల్లాహు అలైహి వసల్లం) ను దర్యాప్తు చేయగా, ఆయన (సల్లల్లాహు అలైహి వసల్లం) అందుకు అనుమతి ఇచ్చారు. (తిర్మిజీ, ముస్తద్రక్ హాకీమ్)

సారాంశం:
ఒక సంవత్సర కాలం నిండిన తరువాతే జకాత్ ఫర్జ్ (విధి) అవుతుంది. అయితే అడ్వాన్సుగా చెల్లించడానికి కూడా దైవప్రవక్త (సల్లల్లాహు అలైహి వసల్లం) అనుమతి ఇచ్చారు. ఈ అంశంపై ధర్మవేత్తల మధ్య భిన్నాభిప్రాయాలున్నాయి. ఏ విధంగానయితే నమాజ్, రోజా, హజ్ వంటి ఆరాధనలు నిర్ణీత సమయానికి ముందు నెరవేర్చబడవో అదేవిధంగా జకాత్ కూడా నిర్ణీతసమయం పూర్తికానిదే చెల్లించరాదనీ, ఎందుకంటే జకాత్ కూడా ఒక ఆరాధనేనని ఒక వర్గం వాదిస్తున్నది. సుఫియాన్ సౌరి అభిప్రాయం కూడా ఇదే. ఈ వాదనలో అంతగా బలం లేదు. ఎందుకంటే ‘జకాత్’ అనే విధిగా చెల్లించవలసిన దానానికి ఇతర ఆరాధనల మాదిరిగా ఒక నిర్ణీత సమయం అంటూ ఏమీ లేదు. ఏడాది గడువు నిండిన తరువాత కొన్ని రోజులు అటూ ఇటూగా జకాత్ చెల్లించినా ఫరవాలేదు. అత్యధిక ధర్మవేత్తల దృక్పథం కూడా ఇదే.

وَعَنْ جَابِرِ] بْنِ عَبْدِ اَللَّهِ ] ‏- رضى الله عنه ‏- عَنْ رَسُولِ اَللَّهِ ‏- صلى الله عليه وسلم ‏-قَالَ: { لَيْسَ فِيمَا دُونَ خَمْسِ أَوَاقٍ مِنَ اَلْوَرِقِ صَدَقَةٌ, وَلَيْسَ فِيمَا دُونَ خَمْسٍ ذَوْدٍ مِنَ اَلْإِبِلِ صَدَقَةٌ, وَلَيْسَ فِيمَا دُونَ خَمْسَةِ أَوْسُقٍ مِنَ اَلتَّمْرِ صَدَقَةٌ } رَوَاهُ مُسْلِم ٌ ¹‏ .‏

^‏1 ‏- .‏ صحيح.‏ رواه مسلم ( 980 )‏.‏

وَلَهُ مِنْ حَدِيثِ أَبِي سَعِيدٍ: { لَيْسَ فِيمَا دُونَ خَمْسَةِ أَوْسَاقٍ مِنْ تَمْرٍ وَلَا حَبٍّ صَدَقَةٌ } ¹‏ .‏ وَأَصْلُ حَدِيثِ أَبِي سَعِيدٍ مُتَّفَقٌ عَلَيْه ِ ²‏ .‏

^‏1 ‏- صحيح.‏ رواه مسلم ( 979 )‏ ( 4 )‏.‏ وفي لفظ له: “ليس في حب ولا تمر صدقة، حتى يبلغ خمسة أوسق”.‏
^‏2 ‏- البخاري ( 1447 )‏، ومسلم ( 979 )‏ بلفظ: “ليس فيما دون خمسة أوسق صدقة، ولا فيما دون خمسة ذود صدقة، ولا فيما دون خمس أواقي صدقة “.‏

494. హజ్రత్ జాబిర్ బిన్ అబ్దుల్లాహ్ (రదియల్లాహు అన్హు) కథనం : దైవప్రవక్త (సల్లల్లాహు అలైహి వ సల్లం) ఇలా ప్రవచించారు- “ఐదు ‘ఊఖియా’ల కన్నా తక్కువ వెండి ఉంటే దాని పై జకాత్ లేదు. అలాగే ఐదు కన్నా తక్కువ సంఖ్యలో ఒంటెలుంటే వాటిపై కూడా జకాత్ లేదు. ఐదు ‘వసఖ్’లకన్నా తక్కువ ఖర్జూరం పై కూడా జకాత్ లేదు.” (ముస్లిం)

‘ముస్లిం’లో అబూ సయీద్ ఖుదరీ (రదియల్లాహు అన్హు) ఉల్లేఖనంలో ఉంది: “ఐదు వసఖ్’ల కన్నా తక్కువ ఖర్జూరంపైగానీ, ధాన్యంపైగానీ జకాత్ లేదు.” (అబూ సయీద్ ఖుదరీ రదియల్లాహు అన్హు ఉల్లేఖనం యొక్క మూలం బుఖారీ, ముస్లింలలో ఉంది)

సారాంశం:
ఈ హదీసులో వెండి పరిమాణం ఐదు ఊఖియాలని చెప్పబడింది. ఇంతకు ముందు వచ్చిన హదీసులో రెండు వందల దిర్హమ్ లు అని ఉంది. ఈ రెండు హదీసులలో పైకి వైరుధ్యం కనిపిస్తున్నప్పటికీ వాస్తవానికి అలాంటి వైరుధ్యం ఏమీలేదు. ఎందుకంటే ఒక ఊఖియాలో నలభై దిర్హమ్ లు ఉంటాయి. 5 ఊఖియాలు 200 దిర్హమ్ లకు సమానం. కనుక ఈ వైరుధ్యం, వ్యాఘాతం సమసిపోయినట్లే.

అలాగే 300 హిజాజీ ‘సా’ మనదేశంలో అమలులో వున్న ఇంగ్లీషు తూకం ప్రకారం 20 మణుగులకు సమానం. ఒక ‘వసఖ్’లో 60 ‘సా’లు ఉంటాయి. అంటే నాలుగు మణుగులకు సమానం. ఐదు వసఖ్ లంటే 20 మణుగులన్నమాట. ఈ లెక్కన మనదేశంలో 20 మణుగులకన్నా (ఇంచు మించు 10 క్వింటాళ్లకన్నా) తక్కువ ధాన్యం పండితే అందులోంచి జకాత్ ఇవ్వనక్కరలేదు. కాని హనఫీ ఫిఖహ్ ననుసరించే పండితులు దైవగ్రంథాన్నీ, హదీసులు సర్వసాధారణ ఉపదేశాలను దృష్టియందుంచుకుని; ధాన్యం లేక ఖర్జూరం ఒక మణుగుకన్నా తక్కువ పరిమాణంలో ఉన్నప్పటికీ దానిపై జకాత్ ఉందని ‘ఫత్వా’ (తీర్పు) ఇచ్చారు.

అయితే దీనికన్నా మొదటి దృక్పథమే సరైనది. ఎందుకంటే మహాప్రవక్త (సల్లల్లాహు అలైహి వసల్లం) స్వయంగా ‘బరువు’ను నిర్ణయించినప్పుడు మనం దాన్ని అవలంబించి తీరాలి. మన తరఫున మనం అందులో హెచ్చుతగ్గులు చేయటం భావ్యం అనిపించుకోదు. ఒక ఏడాది కాలంపాటు నిలువ ఉంచగలిగే ఆహారధాన్యాలన్నింటికీ ఈ జకాత్ వర్తిస్తుంది. ఉదాహరణకు: వరి, గోధుమ, జొన్న, రాగి, మొక్కజొన్న, పప్పు దినుసులు మొదలగునవి.

وَعَنْ سَالِمِ بْنِ عَبْدِ اَللَّهِ, عَنْ أَبِيهِ, عَنْ اَلنَّبِيِّ ‏- صلى الله عليه وسلم ‏-قَالَ: { فِيمَا سَقَتِ اَلسَّمَاءُ وَالْعُيُونُ, أَوْ كَانَ عَثَرِيًّا: اَلْعُشْرُ, وَفِيمَا سُقِيَ بِالنَّضْحِ: نِصْفُ اَلْعُشْرِ.‏ } رَوَاهُ اَلْبُخَارِيّ ُ ¹‏ .‏ وَلِأَبِي دَاوُدَ: { أَوْ كَانَ بَعْلًا: اَلْعُشْرُ, وَفِيمَا سُقِيَ بِالسَّوَانِ ي ²‏ أَوِ اَلنَّضْحِ: نِصْفُ اَلْعُشْرِ } ³‏ .‏

^‏1 ‏- صحيح.‏ رواه البخاري ( 1483 )‏.‏ والعثري: هو الذي يشرب بعروقه من غير سقي.‏
^‏2 ‏- تحرف في “أ” إلى “السواقي”.‏ والمراد بالسواني: الدواب.‏ وبالنضح: ما كان بغير الدواب كنضح الرجال بالآلة، والمراد من الكل: ما كان سقيه بتعب وعناء.‏ قاله الصنعاني.‏
^‏3 ‏- صحيح.‏ رواه أبو داود ( 1596 )‏.‏

495. హజ్రత్ సాలిమ్ బిన్ అబ్దుల్లాహ్ (రహిమహుల్లాహ్) తన తండ్రి చెప్పినట్లుగా తెలియజేశారు. ఈయన తండ్రిగారి కథనం ప్రకారం దైవప్రవక్త (సల్లల్లాహు అలైహి వసల్లం) ఇలా ఉద్బోధించారు: “ఏ భూమి అయితే వర్షపు నీటితో, సెలయేళ్లతో (కాలువల ద్వారా), లేక నేలలోని తేమతో పండుతుందో అందులో 10వ భాగాన్ని జకాత్ (ఉష్ర్) గా ఇవ్వాలి. మరే భూమి అయితే నీళ్లు తోడటం ద్వారా (లేక పంపుసెట్ల ద్వారా) పండుతుందో ఆ పంటలో 20వ వంతును (ఉష్ర్) ఇవ్వాలి” (బుఖారీ).

అబూ దావూద్ ఉల్లేఖనంలో – “ఒకవేళ పశువుల ద్వారా లేదా నీరు చేదటం ద్వారా నీటి సరఫరా చేసినట్లయితే 20వ వంతు (సగం ఉష్ర్) ఇవ్వాలి” అని ఉంది.

సారాంశం:
నేల స్వభావాన్ని, పండించే తీరునుబట్టి జకాత్ (ఉష్ర్) నిష్పత్తిలో వ్యత్యాసముంటుందని ఈ హదీసు ద్వారా అవగతమవుతున్నది. ఉదాహరణకు, ఏ భూమి అయితే అతి కష్టమ్మీద సాగు అవుతుందో, ఏ ఏ ప్రాంతాలలో నీటి సరఫరా కనాకష్టంగా ఉంటుందో అక్కడి రైతుల సాధక బాధకాలను దృష్టిలో పెట్టుకుని వారిపట్ల ఎంతో ఉదారంగా వ్యవహరించటం జరిగింది. అంటే వాళ్లు 20వ వంతు పంటను జకాత్ (ఉష్ర్)గా ఇస్తే సరిపోతుందని చెప్పబడింది.

وَعَنْ أَبِي مُوسَى اَلْأَشْعَرِيِّ; وَمُعَاذٍ رَضِيَ اَللَّهُ عَنْهُمَا; أَنَّ اَلنَّبِيَّ ‏- صلى الله عليه وسلم ‏-قَالَ لَهُمَا: { لَا تَأْخُذَا فِي اَلصَّدَقَةِ إِلَّا مِنْ هَذِهِ اَلْأَصْنَافِ اَلْأَرْبَعَةِ: اَلشَّعِيرِ, وَالْحِنْطَةِ, وَالزَّبِيبِ, وَالتَّمْرِ } رَوَاهُ اَلطَّبَرَانِيُّ, وَالْحَاكِم ُ ¹‏ .‏

^‏1 ‏- صحيح.‏ رواه الدارقطني ( 2 / 98 / 15 )‏، والحاكم في “المستدرك” ( 4 / 401 )‏.‏ وقال الحاكم: “إسناده صحيح” ووافقه الذهبي، وهو كما قالا.‏ وقد أعله ابن دقيق العيد بما لا يقدح، وقد أجبت عليه في “الأصل”.‏

وَلِلدَّارَقُطْنِيِّ, عَنْ مُعَاذٍ: { فَأَمَّا اَلْقِثَّاءُ, وَالْبِطِّيخُ, وَالرُّمَّانُ, وَالْقَصَبُ, فَقَدْ عَفَا عَنْهُ رَسُولُ اَللَّهِ ‏- صلى الله عليه وسلم ‏-} وَإِسْنَادُهُ ضَعِيف ٌ ¹‏ .‏

^‏1 ‏- ضعيف جدا.‏ رواه الدارقطني ( 2 / 97 / 9 )‏ في سنده انقطاع وأحد المتروكين.‏ وضعفه الحافظ في “التلخيص” ( 2 / 165 )‏.‏

496. దైవప్రవక్త (సల్లల్లాహు అలైహి వ సల్లం) తమతో చెప్పారని హజ్రత్ అబూ మూసా అష్రీ (రదియల్లాహు అన్హు), హజ్రత్ ముఆజ్ బిన్ జబల్ (రదియల్లాహు అన్హు) లిరువురూ వివరించారు: “బార్లీ, గోధుమలు, ఎండుద్రాక్ష, ఖర్జూరం ఈ నాలుగు రకాల ఆహారోత్పత్తులపై తప్ప మరే ఆహారధాన్యాల పైనా జకాత్ను వసూలు చేయరాదు” (తబ్రానీ, హాకిమ్ దీనిని ఉల్లేఖించారు)

దారె ఖుత్నీ ముఆజ్ (రదియల్లాహు అన్హు) ఆధారంగా పొందుపరచిన ఉల్లేఖనంలో ఇలా ఉంది – “దోసకాయ, పుచ్చకాయ, దానిమ్మ పండ్లు, చెరకు వంటి పంటలను దైవప్రవక్త (సల్లల్లాహు అలైహి వసల్లం) జకాత్ నుండి మినహాయించారు. అయితే ఈ ఉల్లేఖనం అందిన తీరు బలహీనం (జయీఫ్) గా ఉంది)

సారాంశం:
దారె ఖుత్నీలోని హజ్రత్ ముఆజ్ (రదియల్లాహు అన్హు) ఉల్లేఖనం ‘బలహీనం’గా ఉందని ఎందుకు అనబడిందంటే అందులోని ఒక ఉల్లేఖకుడు ఎన్నదగినవాడు కాదు. హదీసు పరంపరలో కూడా లింకు తెగింది.

وَعَنْ سَهْلِ بْنِ أَبِي حَثْمَةَ ‏-رَضِيَ اَللَّهُ عَنْهُمَا‏- قَالَ: أَمَرَنَا رَسُولُ اَللَّهِ ‏- صلى الله عليه وسلم ‏-{ إِذَا خَرَصْتُمْ, فَخُذُوا, وَدَعُوا اَلثُّلُثَ, فَإِنْ لَمْ تَدَعُوا اَلثُّلُثَ, فَدَعُوا اَلرُّبُعَ } رَوَاهُ اَلْخَمْسَةُ إِلَّا اِبْنَ مَاجَهْ, وَصَحَّحَهُ اِبْنُ حِبَّانَ, وَالْحَاكِم ُ ¹‏ .‏

^‏1 ‏- ضعيف.‏ رواه أبو داود ( 1605 )‏، والنسائي ( 5 / 42 )‏، والترمذي ( 643 )‏، وأحمد ( 3 / 448 و 4/ 2 ‏- 3 و 3 )‏، وابن حبان ( 798 موارد )‏، والحاكم ( 1 / 402 )‏ من طريق عبد الرحمن بن نيار، عن سهل به.‏ قلت: وابن نيار “لا يعرف” كما قال ابن القطان، والذهبي.‏

497. హజ్రత్ సహ్ల్ బిన్ అబూ హస్మ (రదియల్లాహు అన్హు) కథనం : దైవప్రవక్త (సల్లల్లాహు అలైహి వ సల్లం) మాకు ఈ విధంగా ఆజ్ఞాపించారు: – “మీరు ధాన్యాన్ని (లేక పండ్లను) అంచనావేసి అందులో మూడో వంతును వదిలేయండి. ఒకవేళ మూడో వంతును వదలలేకపోతే నాల్గవ వంతును వదలండి.”

(‘ఐదుగురి’లో ఇబ్నెమాజా తప్ప మిగతావారు దీనిని ఉల్లేఖించారు ఇబ్నె హిబ్బాన్, హాకిమ్ లిరువురూ దీనిని ప్రామాణికంగా ఖరారు చేశారు)

సారాంశం:
ఈ హదీసు ఇస్లామీయ షరీయత్లోని విలువలను, సుగుణాలను వ్యక్తపరుస్తోంది. జకాత్ అనేది విధిగా ఇవ్వవలసిన దానం. అయితే ఇదిగాక ‘సదఖా’ అనే సర్వసాధారణమయిన దానం కూడా ఉంది. అంతేగాక, ఒక కొత్త పంట పండినపుడు ఆ రైతు కుటుంబీకులు ఎలాగూ దాన్ని తింటారు. అయితే ఆ ఊరిలోని పేదసాదలకు, బంధుమిత్రులకు, ఇరుగుపొరుగు వారికి కూడా ఎంతో కొంత ఇవ్వటం అభిలషణీయం. రైతులు పండించే పంటలలో కొన్ని ఎక్కువ కాలం నిల్వ ఉండజాలవు. ఉదాహరణకు చెట్లకు కాసే కాయలు, కాయగూరలు, ఆకుకూరలు నశ్వర వస్తువుల కోవకు చెందుతాయి. ఇలాంటి పంటలు చేతికి వచ్చినపుడు తామూ తినాలి, ఎల్లరికీ తినిపించాలి. ఇందులో ఎన్నో మేళ్లు ఇమిడి ఉన్నాయి.

హదీసు ఉల్లేఖకులు:
సహ్ల్ బిన్ అబూ హస్మ (రదియల్లాహు అన్హు). ఈయన అసలు పేరు అబ్దుల్లాహ్ లేక ఆమిర్ బిన్ సైద బీన్ ఆమిర్ అన్సారీ ఖజ్రజీ, మదనీ. పిన్న వయస్కులైన సహాబీలలో ఒకరు. హిజ్రీ 3వ సంవత్సరంలో జన్మించారు. కూఫాలో స్థిరపడ్డారు. అయితే ఈయన మదీనా సహచరులలో ఒకరుగానే పరిగణించబడ్డారు. ముసైబ్ బిన్ జుబైర్ (రదియల్లాహు అన్హు) పరిపాలనా కాలంలో మదీనాలో మరణించారు.

وَعَنْ عَتَّابِ بنِ أُسَيْدٍ ‏- رضى الله عنه ‏- قَالَ: أَمَرَ رَسُولُ اَللَّهِ ‏- صلى الله عليه وسلم ‏-{ أَنْ يُخْرَصَ اَلْعِنَبُ كَمَا يُخْرَصُ اَلنَّخْلُ, وَتُؤْخَذَ زَكَاتُهُ زَبِيبًا } رَوَاهُ اَلْخَمْسَةُ, وَفِيهِ اِنْقِطَاع ٌ ¹‏ .‏

^‏1 ‏- ضعيف.‏ رواه أبو داود ( 1603 )‏، ( 1604 )‏، والنسائي ( 5 / 109 )‏، والترمذي ( 644 )‏، وابن ماجه ( 1819 )‏ وعلته الانقطاع كما أشار إلى ذلك الحافظ.‏ “تنبيه”: وهم الحافظ ‏-رحمه الله‏- في عزو الحديث للخمسة ‏-وهم أصحاب السنن وأحمد‏- إذ الحديث ليس في “المسند”، فضلا عن عدم وجود مسند لعتاب ضمن مسند الإمام أحمد المطبوع، بل لم يذكره ابن عساكر في كتابه: “أسماء الصحابة الذين أخرج حديثهم أحمد بن حنبل في المسند”.‏ وأيضا الحافظ نفسه لم يذكره في “أطراف المسند”، فقد راجعت المخطوط فلم أجده فيه.‏

498. హజ్రత్ అత్తాబ్ బిన్ అసీద్ (రదియల్లాహు అన్హు) కథనం : దైవప్రవక్త (సల్లల్లాహు అలైహి వ సల్లం) మమ్ము ఈ విధంగా ఆదేశించారు- “ఖర్జూరపు పండ్లను ఎలా అంచనావేస్తారో ద్రాక్షపండ్లను కూడా మీరు అలాగే అంచనా వేయండి. వాటి ‘జకాత్’గా ఎండుద్రాక్షను (కిస్మిస్ను) వసూలు చేయాలి.”

(దీనిని ఐదుగురు ఉల్లేఖించారు అయితే హదీసును వివరించిన వారి మధ్య లింకు తెగింది)

హదీసు ఉల్లేఖకులు:
అత్తాబ్ బిన్ అసీద్ (రదియల్లాహు అన్హు). ప్రముఖ సహాబీలలో ఒకరు. మక్కా విజయం తరువాత దైవప్రవక్త (సల్లల్లాహు అలైహి వసల్లం) హునైన్ వైపునకు సాగిపోతూ ఈయన్ని మక్కా పర్యవేక్షకునిగా నియమించారు. ఈయన ఈ పదవిపై హజ్రత్ అబూబక్ర్ పరిపాలనా కాలం వరకూ ఉన్నారు. హజ్రత్ అబూబక్ర్ (రదియల్లాహు అన్హు) మరణించిననాడే ఈయన కూడా మరణించారని ప్రతీతి. మరొక కథనం ప్రకారం హజ్రత్ ఉమర్ (రదియల్లాహు అన్హు) ఖిలాఫత్ ఆఖరి దశ వరకూ జీవించి ఉన్నారు.

وَعَنْ عَمْرِو بْنِ شُعَيْبٍ, عَنْ أَبِيهِ, عَنْ جَدِّهِ; { أَنَّ اِمْرَأَةً أَتَتِ اَلنَّبِيَّ ‏- صلى الله عليه وسلم ‏-وَمَعَهَا اِبْنَةٌ لَهَا, وَفِي يَدِ اِبْنَتِهَا مِسْكَتَانِ مِنْ ذَهَبٍ, فَقَالَ لَهَا: “أَتُعْطِينَ زَكَاةَ هَذَا?” قَالَتْ: لَا.‏ قَالَ: “أَيَسُرُّكِ أَنْ يُسَوِّرَكِ اَللَّهُ بِهِمَا يَوْمَ اَلْقِيَامَةِ سِوَارَيْنِ مِنْ نَارٍ?”.‏ فَأَلْقَتْهُمَا.‏ } رَوَاهُ اَلثَّلَاثَةُ, وَإِسْنَادُهُ قَوِيّ ٌ ¹‏ .‏

^‏1 ‏- حسن.‏ رواه أبو داود ( 1563 )‏، والنسائي ( 5 / 38 )‏، والترمذي ( 637 )‏، وقد اختلف في هذا الحديث، والحق أنه من ضعفه لا حجة له في ذلك، فمثلا ضعفه الترمذي براويين من رواته ولكن لم يتفردا بذلك، وأعله بعضهم بالإرسال، ولكنها علة غير قادحة كما قال الحافظ في “الدراية”، وفي “الأصل” زيادة تفصيل.‏

وَصَحَّحَهُ اَلْحَاكِمُ: مِنْ حَدِيثِ عَائِشَة َ ¹‏ .‏

^‏1 ‏- صحيح.‏ رواه الحاكم ( 1 / 389 ‏- 390 )‏ من طريق عبد الله بن شداد بن الهاد قال: دخلنا على عائشة زوج النبي صلى الله عليه وسلم، فقالت: دخل علي رسول الله صلى الله عليه وسلم فرأى في سخابا من ورق، فقال: “ما هذا يا عائشة؟” فقلت: صنعتهن أتزين لك فيهن يا رسول الله.‏ فقال: “أتؤدين زكاتهن؟” فقلت: لا.‏ أو ما شاء الله من ذلك.‏ قال: “هي حسبك من النار”.‏ وقال الحاكم: صحيح على شرط الشيخين.‏ قلت: والحديث أيضا رواه أبو داود ( 1565 )‏ فكان عزوه لأبي داود أولى من عزوه للحاكم.‏

499. హజ్రత్ అమ్ర్ బిన్ షుఐబ్ (రహిమహుల్లాహ్) తన తండ్రి నుంచి, ఆయన తన తాతగారి నుండి ఉటంకించారు: ఒక మహిళ దైవప్రవక్త (సల్లల్లాహు అలైహి వ సల్లం) సమక్షంలోకి వచ్చింది. ఆమె వెంట ఆమె కూతురు కూడా ఉంది. ఆమె చేతికి రెండు బంగారు గాజులున్నాయి. ఆయన (సల్లల్లాహు అలైహి వసల్లం) ఆమెను ఉద్దేశించి, “నీవు వీటి జకాత్ను చెల్లిస్తు న్నావా?” అని అడిగారు. ‘లేదు’ అని ఆమె బదులిచ్చింది. “మరయితే ప్రళయ దినాన అల్లాహ్ నీకు రెండు అగ్ని గాజులు తొడిగించటం నీకు ఇష్టమేనా?” అని ఆయన (సల్లల్లాహు అలైహి వసల్లం) అన్నారు. ఇది విని ఆ మహిళ రెండు గాజులను తీసి పారవేసింది.

(దీనిని ముగ్గురు ఉల్లేఖించారు దీని ఆధారం దృఢమైనది. దీని హాకిమ్ గారు దీనిని హజ్రత్ ఆయిషా (రదియల్లాహు అన్హా) ఆధారంగా ఉల్లేఖించి, ప్రామాణికమైన హదీసుగా నిర్ధారించారు)

సారాంశం:
బంగారు నగలపై కూడా జకాత్ ఉందని ఈ హదీసు ద్వారా రూఢీ అవుతున్నది. అయితే ఈ విషయంపై కూడా ఫుకహా (ధర్మవేత్తల) మధ్య భిన్నాభిప్రాయాలున్నాయి. నగలపై జకాత్ వాజిబ్ (తప్పనిసరి) అని మొదటి వర్గం భావించింది. నగలపై జకాత్ ఫర్ద్ (విధి) కాదని రెండవ వర్గం అభిప్రాయపడింది. ఇమామ్ మాలిక్, ఇమామ్ అహ్మద్, ఇమామ్ షాఫయి ఈ రెండో వాదనకే అనుకూలంగా ఉన్నారు. నగలపై జకాత్ ఒకసారి ఇస్తే సరిపోతుందన్నది మరో వాదన. వీటన్నింటినీ జోడించిన మీదట తుది నిర్ణయానికి రావలసినదేమిటంటే, నగలపై జకాత్ ఫర్జ్ (విధి) గావించబడింది. సహీహ్ హదీసు దీనికి బహిరంగ నిదర్శనం. కేవలం అంచనాల, ఊహల ఆధారంగా నగలపై జకాత్ లేదని అనటం సమంజసం కాదు.

وَعَنْ أُمِّ سَلَمَةَ رَضِيَ اَللَّهُ عَنْهَا; { أَنَّهَا كَانَتْ تَلْبَسُ أَوْضَاحً ا ¹‏ مِنْ ذَهَبٍ فَقَالَتْ: يَا رَسُولَ اَللَّهِ! أَكَنْزٌ هُوَ? ] فَـ [ قَالَ: “إِذَا أَدَّيْتِ زَكَاتَهُ, فَلَيْسَ بِكَنْزٍ”.‏ } رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ, وَاَلدَّارَقُطْنِيُّ, وَصَحَّحَهُ اَلْحَاكِمُ .‏ ²‏ .‏

^‏1 ‏- جمع “وضح” وهي نوع من الحلي يعمل من الفضة، سميت بذلك لبياضها.‏
^‏2 ‏- حديث صحيح، وإسناده ضعيف.‏ رواه أبو داود ( 1564 )‏، والدارقطني ( 2 / 105 / 1 )‏، والحاكم ( 1 / 390 )‏، وقد أعل هذا الحديث ابن الجوزي في “التحقيق”، والبيهقي في “الكبرى” كل واحد منهما بعلة ليست هي العلة الأصلية في الحديث، وإنما علته الانقطاع، إلا أنه صحيح بما له من شواهد، وتفصيل كل ذلك بالأصل.‏ “تنبيه”: اللفظ الذي ساقه الحافظ هنا هو للدارقطني، والحاكم، وأما لفظ أبي داود، فهو: “ما بلغ أن تؤدي زكاته، فزكي، فليس بكنز “.‏

500. హజ్రత్ ఉమ్మె సలమ (రదియల్లాహు అన్హా) కథనం: తాను బంగారు నగ తొడిగి ఉన్నప్పుడు దైవప్రవక్త (సల్లల్లాహు అలైహి వసల్లం)ను విధంగా ప్రశ్నించారు: “ఓ దైవప్రవక్తా (సల్లల్లాహు అలైహి వసల్లం)! ఇది నిలువచేసిన నిధిగా భావించబడుతుందా?” దానికి ఆయన (సల్లల్లాహు అలైహి వసల్లం), “నీవు దీని జకాత్ను చెల్లిస్తే మటుకు ప్రోగుచేసి పెట్టిన నిధి క్రిందికి రాదు” అని అన్నారు.

(ఈ హదీసును అబూ దావూద్, దారె ఖుత్నీ లిరువురూ ఉల్లేఖించగా, హాకిమ్ దీనిని ప్రమాణ బద్ధమైనదిగా నిర్ధారించారు)

సారాంశం:
“ఎవరయితే బంగారం, వెండిని ప్రోగుచేసి పెట్టారో, మరియు అందులో నుంచి అల్లాహ్ మార్గంలో ఖర్చుపెట్టరో వారికి వ్యధాభరితమయిన యాతన యొక్క శుభవార్తను అందజేయ్యండి…. ” (9:34,35) అన్న దివ్య ఖుర్ఆన్ వాక్యంలో దీని వివరాలు వచ్చాయి.

వేరొక హదీసు ప్రకారం దైవప్రవక్త (సల్లల్లాహు అలైహి వసల్లం) తన ధర్మపత్ని అగు హజ్రత్ ఆయిషా (రదియల్లాహు అన్హా) చేతిలో వెండి నగలు చూశారు. ‘ఆయిషా! నీవు వీటి జకాత్ను చెల్లిస్తున్నావా?’ అని అడిగారు. ‘లేదు’ అని ఆమె బదులివ్వగా ‘అయితే నరకాగ్నిలో కాలడానికి నీవు వహించిన ఈ మాత్రం అశ్రద్ధ సరిపోతుంది’ అని ఆయన (సల్లల్లాహు అలైహి వసల్లం) హెచ్చరించారు. (హాకీమ్)

ఈ హదీసు ద్వారా తేటతెల్లమయ్యేదేమిటంటే బంగారు, వెండి నగలపై (అవి నిర్ణీత పరిమాణానికి మించి ఉన్నప్పుడు) జకాత్ చెల్లించవలసి ఉంటుంది.

وَعَنْ سَمُرَةَ بْنِ جُنْدُبٍ ‏- رضى الله عنه ‏- قَالَ: { كَانَ رَسُولُ اَللَّهِ ‏- صلى الله عليه وسلم ‏-يَأْمُرُنَا; أَنْ نُخْرِجَ اَلصَّدَقَةَ مِنَ اَلَّذِي نَعُدُّهُ لِلْبَيْعِ.‏ } رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ, وَإِسْنَادُهُ لَيِّن ٌ ¹‏ .‏

^‏1 ‏- ضعيف.‏ رواه أبو داود ( 1562 )‏ بسند فيه ثلاثة مجاهيل، ولذلك كان قول الحافظ في “التلخيص” ( 2 / 179 )‏: “في إسناده جهالة ” أدق من قوله هنا.‏ وقال الذهبي: “هذا إسناد مظلم لا ينهض بحكم”.‏

501. హజ్రత్ సముర బిన్ జున్దుబ్ (రదియల్లాహు అన్హు) కథనం : “దైవప్రవక్త (సల్లల్లాహు అలైహి వ సల్లం) మాకు వర్తక సామగ్రి నుంచి జకాత్ను తీయవలసిందిగా ఆదేశించారు.” (ఈ హదీసును అబూదావూద్ బలహీన ఆధారంతో ఉల్లేఖించారు).

సారాంశం:
వర్తక సామగ్రిపై కూడా జకాత్ వుందని ఈ హదీసు ద్వారా రూఢీ అవుతున్నది. దీనికి ఆధారంగా ముజాహిద్ దివ్య ఖుర్ఆన్లోని, అన్ ఫిఖూ మిన్ తయ్యిబాతి మా కసబ్ తుమ్ అనే వచనాన్ని ఉదాహరించారు. ఇది విధిగా చెల్లించాలన్న విషయంలో ఎలాంటి సంశయానికి తావు లేదని ఇబ్నె ముంజిర్ పేర్కొన్నారు. ధర్మవేత్తలు, నలుగురు ఇమాములు కూడా వర్తక సామగ్రిపై జకాత్ చెల్లించటం విధి అన్న విషయంపై ఏకీభవించారు.

وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ ‏- رضى الله عنه ‏- { أَنَّ رَسُولَ اَللَّهِ ‏- صلى الله عليه وسلم ‏-قَالَ: “وَفِي اَلرِّكَازِ: اَلْخُمُسُ”.‏ } مُتَّفَقٌ عَلَيْه ِ ¹‏ .‏

^‏1 ‏- صحيح.‏ رواه البخاري ( 1499 )‏، ومسلم ( 1710 )‏، وهو بتمامه: “العجماء جرحها جبار، والبئر جبار، والمعدن جبار، وفي الركاز الخمس”.‏ قال ابن الأثير في “النهاية” ( 2 / 258 )‏: “الركاز؛ عند أهل الحجاز: كنوز الجاهلية المدفونة في الأرض.‏ وعند أهل العراق: المعادن، والقولان تحتملهما اللغة؛ لأن كلا منهما مركوز في الأرض.‏ أي: ثابت.‏ يقال: ركزه يركزه ركزا إذا دفنه، وأركز الرجل إذا وجد الركاز.‏ والحديث إنما جاء في التفسير الأول، وهو الكنز الجاهلي، وإنما كان فيه الخمس لكثرة نفعه وسهولة أخذه.‏ وقد جاء في “مسند أحمد” في بعض طرق هذا الحديث: “وفي الركائز الخمس” كأنها جمع ركيزة أو ركازة، والركيزة والركوزة: القطعة من جواهر الأرض المركوزة فيها.‏ وجمع الركزة ركاز”.‏

502. దైవప్రవక్త (సల్లల్లాహు అలైహి వ సల్లం) ప్రబోధించారని హజ్రత్ అబూ హురైర (రదియల్లాహు అన్హు) తెలిపారు : “ఖనిజ సంపదలో (లేక గుప్తనిధిలో) 5వ వంతు (జకాత్ ఇవ్వవలసి) ఉంది.” (బుఖారీ, ముస్లిం)

సారాంశం:
ఖనిజ సంపద (గుప్తనిధి) పై చెల్లించవలసిన ఐదవ వంతును జకాత్ అనటం కన్నా దాన్ని ప్రభుత్వ వాటాగా పరిగణించటం సముచితం. భూగర్భంలో ఎక్కడ ఈ ఖనిజాలు లభించినా అందులో నుంచి ఇరవై శాతం సొమ్మును ప్రభుత్వ ఖజానాలో జమ చెయ్యాలి. మిగతా సొమ్ము యజమాని స్వంతమవుతుంది.

وَعَنْ عَمْرِو بْنِ شُعَيْبٍ, عَنْ أَبِيهِ, عَنْ جَدِّهِ; { أَنَّ اَلنَّبِيَّ ‏- صلى الله عليه وسلم ‏-قَالَ ‏-فِي كَنْزٍ وَجَدَهُ رَجُلٌ فِي خَرِبَةٍ‏-: “إِنْ وَجَدْتَهُ فِي قَرْيَةٍ مَسْكُونَةٍ, فَعَرِّفْهُ, وَإِنْ وَجَدْتَهُ فِي قَرْيَةٍ غَيْرِ مَسْكُونَةٍ, فَفِيهِ وَفِي اَلرِّكَازِ: اَلْخُمُسُ “.‏ } أَخْرَجَهُ اِبْنُ مَاجَهْ بِإِسْنَادٍ حَسَن ٍ ¹‏ .‏

^‏1 ‏- حسن.‏ رواه الشافعي ( 1 / 248 ‏- 249 / 673 )‏، ووهم الحافظ ‏-رحمه الله‏- في عزوه الحديث لابن ماجه، وقلده غير واحد منهم صاحب “توضيح الأحكام” فقال: أخرجه ابن ماجه بإسناد حسن ولا أدري أين رآه في ابن ماجه! ولقد وجدت وهما آخر للحافظ في نفس الحديث في “التلخيص” وبيان ذلك “بالأصل”.‏

503. హజ్రత్ అమ్ర్ బిన్ షుఐబ్ (రహిమహుల్లాహ్) తన తండ్రి నుంచి, మరి ఆయన తన తాతగారి నుంచి గ్రహించిన దాని ప్రకారం దైవప్రవక్త (సల్లల్లాహు అలైహి వసల్లం), భూమి నుంచి ఖజానా లభించిన వ్యక్తి గురించి చెబుతూ; “నీవు ఈ ఖజానాను జనవాసాలున్న ప్రదేశంలో పొందివుంటే అది ఎవరిదో తెలుసుకునే ఉద్దేశ్యంతో అక్కడ ప్రకటన గావించు. ఒకవేళ ఏదయినా నిర్జన ప్రదేశంలో ఇది నీకు లభించి ఉంటే అది ఖనిజ సంపద (గుప్తనిధి) క్రిందికి వస్తుంది. దానిపై ఐదవ వంతును చెల్లించవలసి ఉంటుంది.” (ఇబ్నె మాజా దీనిని విశ్వస నీయ ఆధారాల ద్వారా వివరించారు)

وَعَنْ عَمْرِو بْنِ شُعَيْبٍ, عَنْ أَبِيهِ, عَنْ جَدِّهِ; { أَنَّ اَلنَّبِيَّ ‏- صلى الله عليه وسلم ‏-قَالَ ‏-فِي كَنْزٍ وَجَدَهُ رَجُلٌ فِي خَرِبَةٍ‏-: “إِنْ وَجَدْتَهُ فِي قَرْيَةٍ مَسْكُونَةٍ, فَعَرِّفْهُ, وَإِنْ وَجَدْتَهُ فِي قَرْيَةٍ غَيْرِ مَسْكُونَةٍ, فَفِيهِ وَفِي اَلرِّكَازِ: اَلْخُمُسُ “.‏ } أَخْرَجَهُ اِبْنُ مَاجَهْ بِإِسْنَادٍ حَسَن ٍ ¹‏ .‏

^‏1 ‏- حسن.‏ رواه الشافعي ( 1 / 248 ‏- 249 / 673 )‏، ووهم الحافظ ‏-رحمه الله‏- في عزوه الحديث لابن ماجه، وقلده غير واحد منهم صاحب “توضيح الأحكام” فقال: أخرجه ابن ماجه بإسناد حسن ولا أدري أين رآه في ابن ماجه! ولقد وجدت وهما آخر للحافظ في نفس الحديث في “التلخيص” وبيان ذلك “بالأصل”.‏

504. హజ్రత్ బిలాల్ బిన్ హారిస్ (రదియల్లాహు అన్హు) ఉల్లేఖనం : “దైవప్రవక్త (సల్లల్లాహు అలైహి వ సల్లం) ‘ఖబాలియ’ అనే ప్రదేశంలో వున్న గనుల నుంచి జకాత్ను వసూలు చేశారు. (అబూదావూద్)

హదీసు ఉల్లేఖకులు:
బిలాల్ బిన్ హారిస్ (రదియల్లాహు అన్హు) ‘ముజైనియా’ తెగకు చెందినవారు. అందుచేత ఈయన ముజైనీగా కూడా పిలువబడ్డారు. ఆయన హిజ్రీ 5లో దైవప్రవక్త (సల్లల్లాహు అలైహి వసల్లం) సమక్షంలో ప్రతినిధిగా హాజరయ్యారు. మదీనాలో స్థిరపడ్డారు. తరువాత బస్రాకు బదిలీ అయ్యారు. మక్కా విజయం సందర్భంగా ఈయన ముజైనియా తెగవారి ధ్వజం చేబూని నిలబడ్డారు. 80 సంవత్సరాల వయస్సులో – హిజ్రీ 60లో – మరణించారు.

—

హదీసు మకరందం (బులూఘ్-అల్–మరామ్) (Bulugh-al-Maraam)
సంకలనం  : అల్లామా హాఫిజ్ ఇబ్నె హజర్ అస్ఖలానీ (రహిమహుల్లాహ్)
వ్యాఖ్యానం  : మౌలానా సఫీవుర్రహ్మాన్ ముబారక్ పూరీ
తెలుగు అనువాదం : ముహమ్మద్ అజీజుర్రహ్మాన్
అల్ హఖ్ తెలుగు పబ్లికేషన్స్ , హైదరాబాద్ –ఇండియా